Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, kıdem tazminatıyla ilgili fon tartışmalarını yeniden gündeme getirdi. Yeni sistem neleri değiştirecek?
Kıdem tazminatı nedir?
İşçiye işinden ayrılırken, çalıştığı yıllar karşılığında işveren tarafından ödenen tazminata kıdem tazminatı denir.
Çalışanlar hangi durumda kıdem tazminatı almaya hak kazanır?
- Çalışanların kıdem tazminatı almaya hak kazanması için öncelikle işveren tarafından işten çıkarılmış olması gerekiyor.
- Bununla birlikte işçinin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranmamış olması da bu kıdem tazminatı hak etmek için bir ön koşul. Eğer çalışan hırsızlık, huzuru bozacak davranış gibi işyeri kurallarına uymayan sebeplerden işten çıkarılmışsa kıdem tazminatı alamaz.
- 4857 sayılı İş Kanunu uyarınca
- Sağlık sorunu gibi haklı bir neden söz konusuysa bu işten ayrılma mecburiyeti oluşturacağı için tazminat alınır.
- Erkek çalışanların askerlik sebebiyle işten ayrılması da tazminat nedenidir.
- Kadın çalışanların da çalışırken evlenmeleri halinde evlendikten sonraki bir sene içinde kendi istekleri üzerine işten ayrılıp kıdem tazminat talep etme hakkı bulunur.
- Emeklilik şartını yerine getiren işçiler kıdem tazminatı almaya hak kazanır.
Kıdem tazminatı fonu nedir?
- Yeni kıdem tazminat sistemi altında Kıdem Tazminatı Fonu adında bir fon bulunuyor.
- Eski sistemde kıdem tazminatı belli şartların sağlanmasına bağlı olarak hak edilebiliyordu. Örneğin 6 aydan önce istifa halinde işten çıkarılma işveren tarafından yapılsa da kıdem tazminatı hak edilemezken 6 ay doldurulursa kıdem tazminatı alınabiliyordu. Ayrıca askere gitme, evlenme gibi durumlarda da kıdem tazminatı hak edilebiliyordu.
- Yeni sistemde ise işçi 1 gün bile sigortalı çalışırsa kıdem tazminatını hak edebiliyor. Artık işverenin işçisinin kıdem tazminatını işe başladığı ve sigortasının yapıldığı günden başlayarak kıdem tazminatı fonu bünyesine yatırması gerekiyor. Bu sayede işverenlerden alınan kıdem tazminatları bir fonda toplanacak. İşçi işten çıkarılsa dahi kıdem tazminatı hakkını koruyacak.
Fona devredilen kıdem tazminatının hesabı nasıl yapılır?
Yürürlükteki 1475 sayılı yasa, çalışanın işverenden işe başladığı tarihten itibaren her biten sene için 30 günlük brüt ücreti tutarında kıdem tazminatı alması gerektiğini söylüyor. Kıdem tazminatı, son brüt ücret üzerinden hesaplanır. (İşverenler kıdem tazminatı fonuna o yıl ödenen ücret üzerinden prim ödemesi yapar.) Yani
- Çalışılan her bir sene için bir aylık ücret olarak belirlenmiş kıdem tazminatı, çalışanın brüt ücretinin 12’de 1’i, yani yaklaşık %8,33’üdür.
- Eğer işçi kıdem tazminatını hak ederek işten ayrılırsa toplam tazminat işçinin brüt aylık ücretinin çalıştığı sene sayısı ile çarpılarak elde edilir. Bu miktar işverenin işçiye tüm şartları yerine getirdiğinde ödemesi gereken miktardır.
- Yeni tasarıya göre işçinin kazandığı %8,33’lük kıdem tazminatı hakkı büyük ihtimalle korunacaktır.
- %8,33’lük primin içinde bulunan işveren payı %4,5’a indirilecek, %1,5’lik kısmı ise işsizlik sigortası olarak karşılanacaktır. %1,5’lik primin %1’lik bölümü ise işverenin %2 olarak ödediği işsizlik sigortası priminin %1’e düşürülmesi ile gerçekleşecektir. Kalan %0,5’lik bölüm ise muhtemelen devletin işsizlik sigortasına yaptığı %1’lik katkıyı %0,5’e çekmesi ile karşılanacaktır. Böylece işsizlik sigortası fonundan kıdem tazminatı fonuna, ek bir kaynak yaratmadan %1,5’lik bir aktarım yapılmış olacak.
- Düzenleme, işverenin işsizlik sigortası fonu için ödediği primi 1 puan azaltacak. Bu da işsizlik fonunda toplamda 1,5 puanlık bir azalmaya sebep olacak. İşsizlik fonundan aktarılan %1,5’lik prim ve işverenin vereceği %4,5 prim ile toplam prim %6 olacak.
Şimdiki uygulamada kıdem tazminatı olan %8,33’lük prime ulaşmak için %2,33’lük bir eksik bulunuyor. Bu fark ise fonun 10 yıllık getirisiyle elde ediliyor. Ayrıntılara henüz hakim değiliz ancak tasarıya göre işçi her sene için %8,33’lük (30 günlük) prim hakkını korurken işveren de %8,33’lük kıdem primi ve %2 işsizlik sigortası primi yerine %4,5 kıdem ve %1 işsizlik sigortası primi ödeyerek maliyetini %4,83 azaltacak.
Kıdem tazminatı fonu sistemi tüm işçileri mi kapsayacak?
Önceki yasa taslaklarında mevcut işçilerin çalıştıkları süre boyunca sistemde kalması öngörülürken fon devreye girdikten sonra yeni işçilerin yeni sisteme dahil olması bekleniyor. Mevcut çalışanlar ise yeni işe girince fona tabi olacak.
Önceden birikmiş kıdem tazminatlarına ne olacak?
Ancak, işverenler birikmiş kıdem tazminatlarının fona aktarılmasını, tazminatın peşin ödenmesi anlamını taşıdığı için istemiyor. Bu nedenle mevcut çalışanların biriken kıdem tazminatları büyük ihtimalle işlerinden ayrılıncaya dek eski sistemde devam edecek. Mevcut işçiler ise yeni işe girince yeni sisteme dahil olacak.
İstifa eden işçi de kıdem tazminatı alacak mı?
Mevcut sistemde çalışan, kendisi istifa ederse ve istifa haklı bir nedene dayanmazsa (erkekler için askerlik, kadınlar için evlilik vs.) kıdem tazminatı alamıyor. İşverenler ise deneyimli ve nitelikli çalışanların, kıdem tazminatı kayıpları olmadığından kolayca iş değiştirebileceğini, bunun da işletmelerinin geleceği için tehlikeli olduğunu düşünüyor.
Kıdem tazminatı tavanı kalkacak mı?
Mevcut sistemde kıdem tazminatı son brüt ücret üzerinden ödeniyor ve her sene belirlenmiş tavan tutarını aşmıyor. 2023’de kıdem tazminatı tavan ücreti 19 bin 982,83 TL olarak belirlendi. Yeni sistemde kıdem tazminatı tavan ücreti prim toplama aşamasında gündeme gelecek gibi görünüyor.
İşveren primi ödemezse ne olur?
İşverenin fona prim yatırmaması ihtimali, yeni sistemin en problemli tarafı olarak görülüyor. Devlet kurumları dahi vergi ve sosyal güvenlik primlerini toplamakta sorun yaşarken işçi sendikaları, işverenin de işçinin maaşından kestiği primi yatırmaması ihtimali olduğunu ve bu durumun işçinin kıdem tazminatını riske atabileceğini savunuyor.
Devlet fona garanti sağlayacak mı?
Önceki taslaklarda kıdem tazminatı fonunda devlet garantisi yoktu. İşçi sendikalar, devletin bu konuda bir garanti sunması gerektiğini düşünüyor.
İşten atılan çalışanlar hemen kıdem tazminatı alacak mı?
Şu anki sistemde işveren işçiyi işten çıkarırsa kıdem tazminatını da hemen ödüyor. Yeni sistemde ise işçi işten çıkarılınca kıdem tazminatı ödenmeyecek. Fonda biriken paranın yarısı, en az 15 yıl sonra ya da ilk defa konut alındığında ödenecek. Paranın tamamı ise emeklilikte veya 56 yaşında alınacak.
Tüm bu bilgiler bize ne söylüyor?
- Düzenleme, ekonomik sonuçlarla birlikte muhakkak toplumsal sonuçlar da doğuracaktır. İşverenin kıdem tazminatı fonu primlerini önceden ödemesi, işten çıkarmaları; kıdem tazminatının fonda korunuyor olması ise çalışanın işten ayrılmasını kolaylaştıracaktır. Bu da genel olarak işçilerin çalıştıkları yere bağlılığının azalması olarak sonuçlanacaktır.
- Düzenleme, işsizlik fonuna aktarılan prim oranını da azaltacak. Kıdem tazminatı fonu, işçiye belli bir senenin sonunda ödeme yapacak. İşsiz kalan işçi fondan değil işsizlik sigortası fonundan yararlanacak. Bu yüzden işsizlik sigortası fonu da küçülecek.
Gelir ve giderlerini kolayca takip edip enerjini işine büyütmeye ayırmak istiyorsan Bizmu’yu 14 gün ücretsiz olarak deneyebilirsin.
